Hoe dramatisch klinkt dat niet, zelfopoffering. Toch doen we dit ongemerkt meer dan we denken. En hoe nobel het misschien lijkt is het eigenlijk een vorm van arrogantie. We zien de ander als de zwakkere en vinden dat wij die persoon moeten redden of beschermen. De illusie is dat we helpen, de realiteit is dat we zowel onszelf als de ander verzwakken.
Simpel voorbeeld, een dierbare is verslaafd en heeft onderdak nodig. Je wilt deze persoon niet op straat laten leven dus je stelt je huis beschikbaar. Misschien wel onder voorwaarden maar de verslaving blijkt sterker. Je denkt deze persoon te helpen omdat hij of zij niet op straat hoeft te slapen. De vraag is echter of het ook echt helpend is. Je slaapt zelf slecht, de druk is erg groot. Misschien merk je wel dat er spullen missen of geef je geld voor eten waarvan je stiekem wel weet dat het aan de verslaving opgaat. Ook al zakt de persoon niet verder in de put toch lijkt er ook weinig verbetering te komen. Terwijl jijzelf er aan onderdoor gaat.
Zelfopoffering als oplossing
Is het dan niet goed om iemand te helpen die in nood is? Natuurlijk is helpen fijn en goed. Als een oud dametje van haar fiets valt is het heel fijn als iemand even stopt om te helpen. Echter de grens is daar waar helpen over gaat in zelfopoffering. Wanneer jij bereidt wordt je leven te geven voor de ander is het geen helpen meer. Je denkt misschien dat dit wel erg extreem is maar test het maar eens. Wat is erger, zien dat iemand voor een trein springt en leven met het schuldgevoel ‘had ik maar iets gedaan om het te voorkomen‘. Of deze persoon meesleuren met het risico dat je zelf door de trein geraakt wordt maar wetend dat je alles gedaan hebt om het te voorkomen? Nu zal het bij een vreemde als snel de eerste optie worden. Maar wat als het je eigen broer of zus is, of één van je ouders?
Maar ja wat moet je dan doen, moet je de ander maar laten creperen? Helpt het de verslaafde dan om die op straat te laten leven, of degene die zelfmoord wil plegen te laten springen? Wie zal het zeggen, misschien wordt het diegene zijn of haar dood. Of misschien geeft het straatleven wel de stimulans om nu echt eens serieus aan de verslaving te gaan werken en misschien bedenkt de springer zich op het laatste moment en beseft dat hij of zij nu echt hulp moet zoeken. Wie zal het ons zeggen? Zolang wij ons verantwoordelijk blijven voelen voor de ander zullen we nooit weten of de ander sterk genoeg is om op eigen kracht de problemen op te lossen.
Opoffering op grote schaal
Zoals we bereidt zijn ons geluk, succes, gezondheid of zelfs ons leven op te offeren voor een dierbare zo zijn we dat ongemerkt ook bereidt op grote schaal. Dit heeft o.a. te maken met de angst voor uitsluiting. Zo zijn er bedrijven waar medewerkers uitgemolken worden en toch is er niemand die in opstand komt omdat iedereen bang is ontslagen te worden. Ook in landen met andere culturen als die van Nederland zie je dergelijke angst. Wij kunnen ons niet voorstellen dat je zo kunt leven maar mensen accepteren het want liever offer je jezelf op dan dat je verstoten wordt.
En wat zegt de huidige crisis over onze zelfopoffering? Een redelijk gezonde maatschappij die de kwetsbare groepen in bescherming neemt. Is het een vorm van arrogantie, is het de angst voor uitsluiting, een combinatie? Waarom voelen we ons zo verantwoordelijk voor de ander maar nemen we geen verantwoordelijkheid voor onszelf?
Als zelfopoffering niet de oplossing is wat dan wel?
“Het voelt zo egoïstisch“ een zin die ik vaak hoor tijdens sessies. Wanneer we werken aan een oplossing voor het ingebrachte probleem. Ergens hebben we geleerd dat het egoïstisch is om voor onszelf te kiezen. Het is jouw leven en toch moet je dat opofferen aan een ander. ‘Zorg voor elkaar’, ‘help elkaar’, ‘bescherm de zwakkeren’ etc. Maar hoe zit het dan met eigen verantwoordelijkheid? Hoeveel verantwoordelijkheid mogen we nemen voor een ander? En waar is dan de balans tussen wat gezonde hulp is en het punt waarin het over gaat in zelfopoffering. Hoe verhoudt het evenwicht zich qua gelijkwaardigheid als er één superieur is en zich opstelt als de redder? Hoe arrogant is het om te zeggen “ik doe het wel voor jou want jij kunt het niet, ik ben de grote, de sterke en jij bent de kleine, de zwakke“.
Nee zo ervaren we het niet. We voelen ons de redder, nobel als we zijn. Wat win je ermee? aanzien, erkenning een beloning? Je voelt je goed. Of wat voorkomt het, dat je anders verstoten wordt, uitgesloten omdat je, je niet aan de gedragscode houdt van de groep waar je zo graag onderdeel van uit maakt? Of omdat er een consequentie aan hangt. Het probleem heeft altijd een functie en een winst en dat zorgt ervoor dat we onze problemen vaak ook in stand houden. Dus willen we het overgroeien dan doen we dat in schuld. Schuldig dat we onszelf niet opofferen voor de ander, egoïstisch als we zijn. Enkel verantwoordelijkheid nemen voor onszelf en kiezen voor ons eigen geluk ook als de ander daar niet voor kiest, ook als de ander lijdt. We laten het gevoel van superioriteit los, de erkenning en het aanzien. Accepteren de consequenties en de mogelijkheid tot uitsluiting. We nemen het leven zoals het is en maken er het mooiste van. En als iedereen dat voor zichzelf zou doen dan heeft niemand hulp meer nodig.
