Wat maakt dat de een wel gepest wordt en de ander niet? Wat maakt dat iemand niet kan inzien welke gevolgen zijn of haar gedrag heeft? Pesten is geen probleem van het individu. Het is een spiegel van het collectief. Van wat er niet gevoeld mag worden. Van wat families, scholen en systemen liever wegstoppen dan aankijken. We praten erover in termen van daders en slachtoffers. Er worden regels, protocollen en campagnes gemaakt om het te voorkomen of bespreekbaar te maken. Maar zolang we weg blijven kijken van het werkelijke probleem; blijft de pijn zich herhalen.
We denken het probleem op te lossen met weerbaarheidstrainingen of het aanpakken van daders. Terwijl de uitnodiging is om te kijken naar wat eronder ligt. Naar wat niemand durft te zeggen, maar velen wél voelen. Want pas als we dat onder ogen zien, kunnen we echt iets doorbreken. Ik neem je in dit blog mee in de collectieve wond die pesten in ons allemaal raakt en hoe we kunnen beginnen met die te helen.
Pesten is niet het probleem, het is het gevolg
We denken vaak dat pesten iets is wat zomaar gebeurt. Op het schoolplein. Bij de sportvereniging. Op de werkvloer. Alsof uit het niets een dynamiek ontstaat; een slachtoffer, een dader en wat omstanders. Punt. Maar wat als pesten niet begint bij de pester? Wat als pesten een symptoom is van een systeem dat iets probeert te zeggen en waarbij pesten de taal is waarmee gesproken wordt?
Wat wil het systeem dan zeggen? Simpel: ‘het is hier niet veilig’. Sociaal emotionele onveiligheid is het gevolg van dat wat niet uitgesproken wordt. Vastgezette energie in de vorm van spanning. En ieder individu draagt daar iets van met zich mee; een rugzakje met onzichtbare spanning. De een wat groter als de ander. Ik zie het keer op keer bij de mensen die ik begeleid. Volwassenen die ergens in hun leven vastlopen. Ze hebben allemaal ergens wel een verborgen pijnstuk. Zoals bijvoorbeeld: “Ik ben gepest.” Soms fluisterend, alsof het nog steeds te groot is om hardop te zeggen. Alsof ze zich ervoor schamen. En dat is precies het punt: het pesten is gestopt, maar het systeem waarin het kon ontstaan en de littekens ervan, leven voort.
Wat we niet willen zien blijft zich herhalen
Pesten ontstaat niet zomaar. Het is zelden een kwestie van een ‘gemeen kind’ of een ‘te gevoelig slachtoffer’. Wat er werkelijk gebeurt: het systeem zoals gezin, school, werkvloer, kan de emotionele spanning die ieder in zijn rugzakje meebrengt niet dragen. Niet uit onwil, maar omdat we zelf nooit geleerd hebben hoe we hiermee om moeten gaan.
Scholen zeggen: “Het valt wel mee, het zijn kinderen.”
Bedrijven roepen: “Hier gebeurt dat niet.”
Ouders zeggen: “Mijn kind doet dat niet.”
Slachtoffers fluisteren: “Ik kan er niks aan doen.”
We groeien op in een maatschappij van niet praten over ongemak, schaamte, pijn, alles waarmee we zwak lijken of afwijken van de norm. Want dát is precies de zwakke plek waarmee we gepest kunnen worden. En zo is de cirkel weer rond en beginnen we weer vooraan. De littekens verbergen we. We praten er niet over, passen ons aan, kijken ervan weg of verdedigen onszelf voor de ander kans krijgt. Het leven spiegelt de spanning en verborgen pijn net zolang tot we het wél aan gaan kijken.
Waar het pijn doet, maar niemand kijkt
We praten over wat beter moet, hoe te voorkomen dat of over de trauma’s die achter blijven. Echter we praten zelden over de realiteit; dat het nog steeds op grote schaal gebeurt. Zolang we alleen maar de symptomen proberen te bestrijden; met protocollen, met straffen, met sociale vaardigheidstrainingen. Dan blijven we paracetamol geven tegen een hoofdpijn die vraagt om bewustzijn. Wat er nodig is, is een andere blik. Eentje die durft te kijken naar de wortels. Naar wat ouders niet uitspreken, maar onbewust wel doorgeven. Naar hoe scholen veiligheid organiseren, maar niet belichamen. Naar hoe eigenwaarde niet iets is wat je een kind kunt aanleren.
Pestculturen ontstaan niet vanzelf. Ze zijn vaak een uiting van iets dat al generaties meegedragen wordt. Wat vaak vergeten wordt, is dat een mens gevormd is binnen het veld van zijn ouders/opvoeders. Dat het niet losstaat van wat daar al jarenlang gevoeld, maar niet uitgesproken is. De manier waarop ouders omgaan met hun eigen angst, schaamte of conflicten, leert het kind onbewust hoe het zichzelf mag zijn – of juist niet. Die onzichtbare verhalen worden onbewust doorgegeven. En dus nemen kinderen die lading mee in hun leven. Ook als volwassene. De mate waarin ze zichtbaar durven zijn, grenzen kunnen aangeven, of juist op een ander neerkijken, is zelden alleen van henzelf. Sommige kinderen worden het mikpunt. Anderen leren hun eigen onzekerheid om te zetten in controle over een ander, zij worden de pester. Maar beide zijn rollen in de echo van een groter verhaal.
Als niemand zichzelf ziet, blijft iedereen wijzen
Wat kunnen we dan wél doen? Wat doorbreekt werkelijk een pestcultuur? Het antwoord is simpel, maar misschien wel het moeilijkste wat er is: kwetsbaarheid en openheid. Zolang iedereen blijft wijzen naar de ander, verandert er niets. Pas als ieder individu bereid is zichzelf onder ogen te komen, ontstaat er ruimte voor werkelijke heling.
- De pester moet verantwoordelijkheid nemen voor zijn of haar gedrag én de gevolgen ervan. Niet om veroordeeld te worden, maar om te begrijpen wat hem of haar in die rol bracht. Dat vraagt moed, want ook onder het masker van macht schuilt vaak pijn.
- Het slachtoffer draagt verantwoordelijkheid voor zijn of haar binnenwereld. Niet door de pijn te ontkennen, maar door te stoppen met de ander de macht te geven over hoe hij of zij zich voelt. De confrontatie aan te gaan met eigen angst en onzekerheden. Ook dat vraagt moed, want het betekent voelen, niet vluchten. En het betekent onderzoeken: wat maakte dat ik in deze positie terechtkwam?
- En dan is er het systeem; een school, organisatie, groep, die niet langer mag wegkijken. Niet “het valt wel mee”, maar de ogen openen voor wat er recht onder hun neus gebeurt. Onuitgesproken woorden uitspreken, onzichtbare dynamieken zichtbaar maken Een bedding creëren waarin álles er mag zijn, en alle mensen er mogen zijn, als zichzelf. Door zelf het voorbeeld te geven, verantwoordelijkheid te nemen en echte veiligheid te scheppen. Want pas als ieder aandeel zichtbaar mag worden, zonder schaamte, zonder schuld, kunnen dader en slachtoffer werkelijk gezien en gehoord worden. En precies daar, in dat zien, worden de onzichtbare draden verbroken die deze dynamiek al generaties in stand houden.
Wat we van paarden kunnen leren als het om pesten gaat
Als we echt willen dat pesten stopt, moeten we stoppen met wijzen en beginnen met onszelf aankijken. Daar begint de verandering. We kunnen zoveel leren van de paarden. Die in de natuur harmonieus met elkaar samenleven. Natuurlijk wordt er hier en daar een grens getrokken en zijn ze ook niet allemaal elkaars beste vriendjes. Maar ze respecteren elkaar mits. Geven ruimte en duidelijkheid. Met subtiele signalen laten ze van zich horen en dan richten ze zich weer op zichzelf. Er zijn geen oordelen of kaders van ‘hoe je erbij hoort’. Niemand wordt buitengesloten om hoe die eruit ziet of zich gedraagt. Er is plek voor ieder zoals die is. Ze zijn verbonden en tegelijk volledig op zichzelf gericht. Helpen elkaar maar zetten hun eigen behoeften voorop. Ze zijn in balans en verbinding met zichzelf.
Wanneer jij in balans bent met jezelf, raakt de disbalans van een ander je niet meer. Je bent dan niet langer afhankelijk van wat anderen van je vinden of van hoe je verleden je gevormd heeft. Je bent gewoon jezelf. Precies zoals je bent. Zelfs als het systeem om je heen uit balans is, blijf jij stevig. Je volgt je eigen pad, te midden van de chaos. Die innerlijke balans ontstaat niet vanzelf. Ze begint op het moment dat je bereid bent jezelf écht aan te kijken. En daar zijn paarden een prachtige spiegel in. Ze oordelen niet, maar laten je haarscherp zien waar jij jezelf nog verliest. Wat je mag aankijken, loslaten, en welke stappen je kunt zetten. Zodat ook jij de balans in jezelf vindt en daarmee een andere wereld om je heen creëert. Een wereld waarin jij of je kind niet gepest wordt. Waarin jij of je kind niet de pester is. En jij geen onderdeel meer bent van een systeem dat wegkijkt, maar van een veld waarin ieder mens er mag zijn.
Ik help je graag jouw weg te vinden naar die innerlijke balans. Klik hier om te ontdekken hoe je mij kunt werken.
Elke nieuwste blog direct in je mailbox ontvangen? Meld je hier aan om op de hoogte te blijven!
